با تغییر اعضای کمیته نجوم در حدود ۴۰ روز پیش از برگزاری مرحله اول، همه نگاه ها معطوف به رویکرد کمیته نجوم جدید به این المپیادِ به بیراهه رفته شده بود. المپیادی که به لطف ناکارآمدی! کمیته سابق و فرصت طلبی برخی مدارس درگیر در تجارتِ المپیاد! کاملا به حضیض رفته بود و دیگر کسی امیدی به نجاتش از منجلابی که در آن فرو رفته بود نداشت. چنان المپیاد نجوم را آکادمیک کرده بودند که حتی پاسخگویی به سوالات مرحله اول نیز عمدتا سوادی به مراتب فراتر از سطح دبیرستان نیاز داشت، آزمون های مرحله دوم که جای خود.
نگاهی به فهرست اسامی قبولی های مرحله دوم در ۵ سال اخیر نیز نشان میدهد که بطور میانگین ۳۳ نفر از ۴۰ نفر قبولی مرحله دوم، دانش آموزان تهرانی و آن هم صرفا از چند مدرسه ی خاص بودند. مدارسی که دانش آموزان خود را در طول سال با تشکیل انبوهی از کلاسهای المپیاد خفه و خسته میکنند. دانش آموزانی که زیر دست تعدادی مدال آور تازه‌کار (و نه تمام آنها) باید انبوهی از مطالب را بصورت نامنظم و غیرهدفمند اما با تکرار و تکرار و تکرار یاد بگیرند، و یاد هم میگیرند. یاد که نه، همه چیز را حفظ میشوند و سر جلسه تمام سوالات برایشان آشنا و تکراری است. آن ۷ نفر باقیمانده نیز اکثرا در یک یا چند دوره‌ی آموزشی برگزار شده در موسسات خصوصی تهران شرکت داشته‌اند. خلاصه اینکه المپیاد نجوم تبدیل به میدانی برای رقابت عدهای خاص شده بود و برنده کسانی بودند که کلاس بیشتری داشتند و فرمولهای دانشگاهی بیشتر آموخته بودند.
نتیجه این افزایش سطح آزمون ها و آکادمیک کردن المپیاد نجوم، منجر به دلزدگی و بی‌انگیزگی روز افزون مدارس و دانش آموزان شهرستانی نسبت به این المپیاد و کاهش شدید تعداد شرکت کنندگان در آزمون مرحله اول شد.
کمیته جدید (که ریاست آن جناب آقای دکتر میرترابی، خود از بانیان راه‌اندازی این المپیاد در کشور بوده و در سالهای ابتدایی آن نیز ریاست کمیته نجوم را به عهده داشته است) در بدو تشکیل طی بیانیه ای که در اختیار معلمان المپیاد نجوم قرار داد، صراحتا اعلام کرد که قصد تغییر این رویه‌ی ناخوشایند را دارد و راهکار اصلی آن را هم ساده کردن سطح سوالات در حد یک دانش‌آموز دبیرستانی و تلاش برای حضور حداکثری دانش آموزان از سراسر کشور اعلام نمود. راهکاری که مورد استقبال اکثر دبیران قرار گرفت و صرفا برخی سودجویانی که نانشان در دشواری سطح این المپیاد بود با این رویه مخالفت کردند، هرچند در ظاهر خود را موافق نشان میدادند.
به هر صورت آزمون مرحله اول پانزدهمین المپیاد نجوم و اخترفیزیک برگزار شد و همانطور که انتظار میرفت، سوالات در سطحی بسیار ساده طرح شدند. سادهتر از انتظار خوش‌بین‌ترین دانش‌آموزان. آزمونی که هدف آن سنجش حداقل اطلاعات نجومی مورد انتظار از یک دانش آموز علاقه‌مند به نجوم بود. آزمونی که معتقدم اگرچه ۵۰ درصد سوالات آن عمومی و یا غیرمحاسباتی بود، اما ثابت خواهد کرد عدهای همچنان پایه‌ایترین مبانی نجوم را نمی‌دانند، اگرچه ممکن است سوالات محاسبه‌ای سطح متوسط و سخت را بتوانند حل کنند.
آفرین به کمیته‌ی نجوم و آفرین به جسارتشان.
بودجه‌بندی آزمون:
به طور کلی سوالات این آزمون از نظر بودجه بندی به صورت زیر بود (هرچند دسته بندی برخی سوالات سلیقه ای است):
اطلاعات عمومی (۱۱ سوال)، اخترفیزیک (۷ سوال)، مکانیک سماوی (۷ سوال)، نجوم کروی (۶ سوال)، ابزارشناسی و رصد (۳ سوال)، کیهان شناسی (۱ سوال)
سطح دشواری آزمون و کف قبولی:
با نسبت دادن عدد ۱ به سوالات ساده، ۲ به سوالات متوسط و ۳ به سوالات سخت، سطح دشواری این آزمون را ۱.۴ ارزیابی کردم و انتظار می رود دانش آموزی که در مرحله اول پذیرفته می شود بتواند به حداقل ۱۲ سوال پاسخ صحیح بدهد.
اگرچه تعیین کف قبولی به سطح سواد دانش آموزان در هر سال و سطح آزمون بستگی دارد، و علیرغم ساده تر بودن آزمون امسال نسبت به گذشته و اینکه عده ای کف قبولی را بین ۱۵ تا ۲۰ سوال صحیح اعلام میکنند پیش بینی من از کف قبولی مرحله اول امسال تعداد ۷ تا ۹ سوال صحیح با احتساب نمره منفی است (کف قبولی سالهای قبل ۴ تا ۵ سوال صحیح بوده است).
سخن آخر:
عده ای از شرکت کنندگان در آزمون آزمایشی مرحله اول المپیاد نجوم، نوبت دی ماه که توسط موسسه آیریسک برگزار شد معترض بودند که چرا تعدادی از سوالات اینقدر ساده بود و چرا برخی سوالات مشابه یا عینا از سوالات مرحله اول ۷ دوره ابتدایی المپیاد نجوم بوده است. فکر میکنم با توضیحاتی که در ابتدای این نقد آوردم دلیل این امر مشخص شده باشد. نخست اینکه سطح آزمون را نسبت به آزمون های قبلی سادهتر کرده باشیم و دوم اینکه توجه دانش آموزان را به تیپ و سطح سوالات آزمون های دوره ۱ تا ۷ سوق دهیم تا در روز آزمون اصلی با دیدن آزمونی ساده اما مفهومی شوکه نشوند و امیدوارم که نشده باشند.
احسان مهرجو
